Прынцып інклюзіі ў адукацыі: як працаваць з дзецьмі з сіндромам дэфіцыту ўвагі і гіперактыўнасці

Рэалізацыя прынцыпу інклюзіі ў адукацыі — маркер змяненняў у сучаснай адукацыі. Тэрмін “інклюзія” выклікае як у педагогаў, так і ў бацькоў вельмі супярэчлівыя пачуцці — ад супраціўлення, страху, адмаўлення ці абыякавасці да цікавасці і прыняцця.

Неразуменне працэсаў, якія адбываюцца, элементарны страх і пра­тэст у сувязі з адсутнасцю ведаў аб тым, як працаваць з дзецьмі з асаблівымі адукацыйнымі патрэбамі, як адаптаваць праграму і ўласны педагагічны падыход, як выкарыстоўваць індывідуалізацыю навучання ва ўмовах вялікай камплектацыі класаў, — гэтыя і многія іншыя актуальныя пытанні з’яўляюцца камянямі спатыкнення ў педагагічнай практыцы. Прафесійная кампетэнтнасць педагога ва ўмовах ажыццяўлення прынцыпу інклюзіі ў адукацыі прадугледжвае перш за ўсё псіхалагічную і педагагічную гатоўнасць прыняць і паспяхова ажыццяўляць узаемадзеянне, навучанне, выхаванне і развіццё ўсіх дзяцей, у тым ліку і дзіця з асаблівымі адукацыйнымі патрэбамі.

Прадстаўляем увазе калег семінар — асветніцкае мерапрыемства па пытаннях работы з дзецьмі з сіндромам дэфіцыту ўвагі і гіперактыўнасці ва ўмовах рэалізацыі прынцыпу інклюзіі ў адукацыі.

Нашы адрозненні не прычына для канфлікту

Прынцып інклюзіі ў адукацыі — паняцце для многіх педагогаў і бацькоў нязвыклае, якое насцярожвае, нягледзячы на тое, што заўсёды ў школах былі дзеці з цяжкасцямі ў навучанні, дзеці са СДУГ і што праграмы інтэграванага навучання дзейнічаюць даволі даўно. Канцэпцыя развіцця інклюзіўнай адукацыі асоб з асаблівасцямі псіха-фізічнага развіцця ў Рэспубліцы Беларусь нясе ў сабе ідэю “пашырэння адукацыйнай прасторы, уключэння ў яе ўсіх дзяцей, незалежна ад іх здольнасцей, магчымасцей, культурнага і сацыяльнага становішча”.

Першай няпростай задачай у гэтым напрамку з’яўляецца разуменне, прыняцце і гатоўнасць кожнага з нас да змяненняў у бок супрацоў­ніцтва, калі нашы адрозненні не з’яўляюцца прычынай для канфлікту, выключэння і раз­дзялення, а служаць падставай, якая аб’ядноўвае, узаемна абагачае, для сумеснай дзейнасці. Безумоўна, у працэсе развіцця і станаўлення новых ідэй давядзецца пераадолець мноства памылак, супярэч­насцей, стэрэатыпаў і цяжкасцей.

У дачыненні да дзяцей з сіндромам дэфіцыту ўвагі і/ці гіперактыўнасці (СДУГ) такой памылкай з’яўляецца меркаванне, што гэта проста педагагічная запушчанасць, недахоп выхавання. Неабходна разумець, што СДУГ — гэта нейрабіялагічнае, паводзінскае расстройства, якое ўплывае на паводзіны, самакант­роль, матывацыю, рухальную актыўнасць, імпульсіўнасць, эмоцыі, здольнасць накіроўваць і падтрымліваць увагу, камунікабельнасць, спосаб апрацоўкі інфармацыі мозгам. Пры гэтым дзіця не выглядае хворым у традыцыйным разуменні гэтага стану. Назіраецца недастатковасць сфарміраванасці кіруючых функцый, пры якіх “пакутуюць”: кантроль імпульсаў, паво­дзінскае тармажэнне (стрымліванне); арганізацыя, планаванне, кіраванне псіхічнымі працэсамі; падтрыманне ўвагі, утрыманне ад адцягваючых фактараў; унутраная мова; памяць; прадбачанне, прагназаванне, погляд у будучыню; здольнасць аналізаваць мінулыя падзеі, дапушчаныя памылкі; гібкасць, здольнасць да пераключэння і перагляду планаў; выбар прыярытэтаў, уменне размяркоўваць час.

Неадабрэнне і непрыманне навакольнымі нярэдка прыводзяць да зніжэння сама­ацэнкі і парушэнняў зносін у гіперактыўных дзяцей.

СДУГ характарызуецца асноўнай трыядай прымет: гіпер­актыўнасць, дэфіцыт увагі, імпульсіўнасць.

Гіперактыўнасць — стан, пры якім актыўнасць і ўзбуд­лівасць дзіцяці перавышаюць прынятыя ў грамадстве нормы і з’яўляюцца праблемай не толькі для яго самога, але і для навакольных.

Парушэнне ўвагі — цяжкасці яе ўтрымання, зніжэнне выбіральнасці, выяўленая адцягвальнасць з частымі пераключэннямі ўвагі на новыя аб’екты пры ўзнікненні выпадковых асацыяцый або пры ўплыве знешніх раздражняльнікаў.

Імпульсіўнасць — недахоп кантролю паводзін у адказ на канкрэтныя патрабаванні навакольнага асяроддзя. Часта такія дзеці характарызуюцца як імпульсіўныя, нядбайныя, бестурботныя, тыя, хто востра (эмацыянальна, агрэсіўна) рэагуе на сітуацыі.

Ідзём не за праграмай, а за дзіцем

Другая задача — гэта стварэнне ўмоў, адаптыўнага асяроддзя для дзяцей са СДУГ. Гэта паступовы і працаёмкі працэс, галоўны прынцып у гэтым працэсе: ідзём не за праграмай, а за дзіцем. У сувязі з гэтым відавочная неабходнасць павышэння прафесійнай кампетэнтнасці ўсіх удзельнікаў адукацыйнага працэсу. Адзін з кампанентаў псіхолага-педагагічнай кампетэнтнасці — уменне нас­таўніка самастойна выра­шаць педагагічныя праблемы з пункту гледжання таго, наколькі такое рашэнне спрыяе асобаснаму развіццю вучня ў адпаведнасці з яго магчымасцямі. Гэта значыць, ва ўмовах ажыццяўлення прынцыпу інклюзіі настаўнік у супрацоўніцтве з іншымі спецыя­лістамі (настаўнікам-дэфектолагам, педагогам-псіхолагам) павінен не толькі садзейні­чаць адаптацыі, сацыялізацыі і камунікацыі ўсіх дзяцей, але і адаптаваць вучэбныя заняткі ў адпаведнасці з іх магчымасцямі, скласці індывідуальны маршрут навучання для дзіцяці з асаблівасцямі. Пагадзіцеся, задача няпростая. Таму шматлікія даследчыкі ў структуру псіхалагічнай гатоўнасці настаўніка да работы ва ўмовах інклюзіўнай адукацыі ўключаюць каштоўнасныя арыентацыі педагога, яго матывацыю, талерант­насць, эмпатыю, педагагічны аптымізм.

Як рэалізаваць гэтыя і іншыя задачы і пераадолець цяжкасці, якія ўзнікаюць, прапануем абмеркаваць у практычнай частцы семінара.

Тры праблемныя карткі

Практычная частка семінара мае дыялагічны характар. Педагогам прапануюцца тры праблемныя тэматычныя карткі.

1. Міфы і рэальнасць інк­люзіі. Пытанні для абмеркавання: СДУГ — гэта проста недахоп выхавання і модны дыягназ; дзеці са СДУГ перашкаджаюць вучыцца норматыповым дзецям; настаўнік усю сваю ўвагу павінен удзяляць толькі навучэнцу са СДУГ і г.д.

2. Стыгматызацыя. Пытанні для абмеркавання: прафілактыка сацыяльных ярлыкоў і негатыўных установак, што “з асаблівым дзіцем у класе ніхто не хоча сябраваць”; рэальныя магчымасці, умовы і роля педагога ў сацыяльнай адаптацыі дзяцей са СДУГ і г.д.

3. Узаемадзеянне з бацькамі дзіцяці са СДУГ. Пытанні для абмеркавання: значэнне кантакту з бацькамі, магчымасці пераадолення праду­зятасці і напружанасці ў зно­сінах з законнымі прадстаў­нікамі дзіцяці; спосабы і прыёмы ўстанаўлення добразычлівых адносін і г.д.

Для абмеркавання можна падзяліцца на тры падгрупы або на пары і выбраць адну з картак. Пасля непрацяглага абмеркавання ў падгрупах (парах) праблемныя пытанні абмяркоўваюцца ра­зам праз дыялогавую мадэль.

У якасці падвядзення вынікаў прапануецца выпрацаваць і зафіксаваць на дошцы або на лісце ватману 5—10 агульных рабочых рэкамендацый для педагогаў па рабоце з дзецьмі, якія маюць сіндром дэфіцыту ўвагі і гіпер­актыўнасці. У канцы можна зверыць ці аб’яднаць рэкамендацыі з тымі, якія прапанаваны ў дадатку.

У рэфлексіўнай частцы “Адным словам” педагогі робяць выснову і выказваюць адным словам сваю пазіцыю ці меркаванне аб рабоце се­мінара, яго тэматыцы.

Рэкамендацыі, якія садзейнічаюць паспяховаму і эфектыўнаму ўзаемадзеянню, знаходжанню правільнага стылю педагагічных зносін з навучэнцамі са СДУГ

1. Памятайце, што СДУГ можа карыгіравацца карэктнымі ўзаема­адносінамі з дзіцем, якія трэба будаваць на аснове цярпення, узаемаразумення і даверу. Праблему гіперактыўных паводзін НЕ магчыма вырашыць дысцыплінарнымі патрабаваннямі, валявымі намаганнямі, аўтарытарнымі ўказаннямі і пакараннямі.

2. Гіперактыўны навучэнец у класе павінен знаходзіцца пад кантролем настаўніка, лепшае месца — першая ці другая парта. Прадукцыйны час на ўроку ў гіперактыўнага дзіцяці цыклічны, складае 5—15 хвілін, далей ідзе адключэнне на 3—5 хвілін: лепш даць на гэты час адпачынак, правесці фізкультхвілінку і пасля гэтага прадоўжыць работу. Калі магчыма, змяншайце рабочую нагрузку на ўроку ў параўнанні з іншымі дзецьмі, загадзя рыхтуйце віды дзейнасці для пераключэння яго ўвагі.

3. У першы час не варта рабіць акцэнт на афармленні і акуратнасці, а лепш звяртаць увагу на змест, на правільнасць запісанай літары, слова, лічбы.

4. У першыя гады навучання школьніку з гіперактыўнасцю патрэбна пастаянная дапамога і кантроль з боку настаўніка, а за парадак і чысціню на парце, акуратна сабраныя і ўзятыя з сабой школьныя прылады трэба заахвочваць і хваліць навучэнца.

5. Не патрабуйце ад гіперактыўнага навучэнца выканання складаных комплексных заданняў без папярэдняй падрыхтоўкі. Прытрымлівайцеся правіла: адна інструкцыя на адно дзеянне. І не падганяйце.

6. Не рабіце навучэнцам са СДУГ бескарысных вусных заўваг, лепшым стымулятарам для фарміравання паводзін і развіцця навыкаў навучання з’яўляецца дакрананне. Пазбягайце ў зносінах катэгарычных забарон. Не павышайце на гіперактыўнага навучэнца голас.

7. Навучэнцу са СДУГ абавязкова патрэбна дапамога і падтрымка настаўніка ў выбудоўванні адносін з аднакласнікамі.

8. Часцей кантактуйце з законнымі прадстаўнікамі, але не скар­дзіцеся на дзіця, настаўніку лепш засцерагчы свайго навучэнца ад бессэнсоўных пакаранняў. Расказвайце бацькам аб поспехах іх дзіцяці, хваліце яго, звяртайце ўвагу на яго здольнасці.

Источник: https://nastgaz.by